​መግቢያ

ኢትዮጵያ በፈጣን ኢኮኖሚያዊ ፣ ማህበራዊና ፖለቲካዊ ለውጦች ላይ እንደመገኘቷ ፣ ዲጂታል ቴክኖሎጂ ለዓለም እያበረከተ ያለውን ከፍተኛ አስተዋፅዖ እየተመለከቱ በዝምታ ማለፍ አዋጭ አይሆንም ፡፡ ምንም እንኳን ከዚህ በፊት ስለ ዲጂታል ቴክኖሎጂ አስፈላጊነት የሚያስሱ ብሔራዊ ፖሊሲዎች ቢኖሩም አብዛኛዎቹ ለዋናው ስራ ሂደት (core business) ቅድሚያ ከመስጠት ይልቅ አስቻይ ለሆኑት መሰረተ ልማቶች ከፍተኛ ትኩረት የሰጡ ነበሩ፡፡

ዲጂታል ትራንሰፎርሜሽን ማለት አሰራርን በዲጂታል ቴክኖሎጂ ማገዝ መቻል ሲሆን አሠራርን ከማዘመነን በዘለለ ቀልጣፋና ወጪ ቆጣቢ መሆኑ ለፈጣን እድገት ምቹ ያደርገዋል:: በመሆኑም እ.ኤ.አ ከ2020 እስከ 2024 ዓ.ም በአጠቃላይ 7.8ትሪሊዮን የአሜሪካ ዶላር ቀጥተኛ ኢንቨስትመንት ይኖረዋል ተብሎ ይገመታል። [1]

የዲጂታል ትራንስፎርሜሽን ስትራቴጂ 2020 እስከ 2025

በአሁኑ ወቅት የኢትዮጵያ መንግስት ተግባራዊ እያረገ ያለው የኢኮኖሚ ማሻሻያ የተለያዩ የፖሊሲ እና የስትራቴጂ መሳሪያዎችን እያስተዋወቀ እና ተግባራዊ እያደረገ ነው፡፡ ከነዚህም ፖሊሲዎችና ስትራቴጂዎች መካከል እ.ኤ.አ. ከ 2020 እስከ 2025 ባለው ጊዜ ውስጥ ተግባራዊ የሚደረገው  ብሄራዊ የዲጂታል ትራንስፎርሜሽን ስትራቴጂ አንዱ ነው፡፡ ይህም የዲጂታል ትራንስፎርሜሽን ስትራቴጂ በአገሪቱ አስተማማኝ እና ውጤታማ አዳዲስ የስራ እድሎች መፍጠር ፣ ድህነትን ለመቅረፍ የሚችል እድገትን ለማስፋፋት እና አዳዲስ ዲጂታል ቴክኖሎጅዎችን በመጠቀም የመወዳደር አቅምን ለማሳደግ ያለመ ነው፡፡

ስትራቴጂው ከብሄራዊ ሶሺዮኢኮኖሚክ እና እድገት እቅዶች ከሆኑት ከብሄራዊ የ10 ዓመት የልማት እቅድና እና የሀገር በቀል የኢኮኖሚ ማሻሻያ አጀንዳ ላይ መሰረት ያደረገ ነው፡፡ በተመሳሰይ ሁኔታ ስትራቴጂው ከአህጉሩ የዲጂታል ትራንስፎርሜሽን ስትራቴጂ እና ከተባበሩት መንግስታት ከዘላቂ የልማት ግቦች እንዲሁም ከተለያዩ የአለም አቀፍ ኢኒሼቲቮች ጋር የተጣጣመ ነው፡፡

ለፈጠራ ምቹ ሁኔታን ለመፍጠር መንግስት የወደፊቱ እና የመፃሂ በቴክኖሎጂዎች ምርምርና ስርፀት ላይ በቁርጠኝነት መዋለንዋይ ፈሰስ በማድረግ ላይ ይገኛል፡፡

የዲጂታል ትራንስፎርሜሽን ኢኒሼቲቭስ

አገሪቱ እየተጓዘችበት ያለውን የዲጂታል ትራንስፎርሜሽን መንገድ በመከተል አዳዲስ ተነሳሽነቶች ተግባራዊ እየተደረጉ ይገኛሉ፡፡ ከነዚህ ኢኒሼቲቮች መካከል በዋናነት የሚጠቀሰው ላለፉት ጥቂት አስርት ዓመታት በመንግስት ተይዞ የነበረውን የቴሌኮሙኒኬሽን አገልግሎት ነፃ ማድረግ ነው፡፡ የቴሌኮሙኒኬሽን ዘርፉን ነፃ ማድረግ ስፍር ቁጥር የሌላቸውን ዕድሎች እና ጠቀሜታዎች ይሰጣል፡፡ ከነዚህም መካከል ተወዳዳሪ እና ጥራት ያለው የቴሌኮሙዩኒኬሽን አገልግሎቶችን ለተጠቃሚዎች ከመስጠት ባሻገር በማደግ ላይ ባለው የኢትዮጵያ የቴሌኮሙኒኬሽን ዘርፍ ውስጥ ልምዱ እና አቅሙ ያላቸው ዓለም አቀፍ ኦፕሬተሮች ተሳትፎ የሞባይል ባንክ አገልግሎት ለማስፋፋትና ለማጠናከር እንዲሁም አገሪቱ ወደ ዲጂታል ትራንስፎርሜሽን የምታደርገውን ጉዞ ለማፋጠን ከፍተኛ አስተዋፅዖ ያበረክታል፡፡

በተመሳሳይ ሁኔታ የዲጂታል ክፍያ ስትራቴጂ መጀመር፣ የአርቴፊሻል ኢንተለጀንስ ኢንስቲትዩት መቋቋም፣ የዲጂታል ክህሎት ሀገራዊ የድርጊት መርሃ ግብር፣ ብሄራዊ የዲጂታል መታወቂያ እና ሌሎች በመንግስት እየተወሰዱ ከሚገኙ የዲጂታል ትራንስፎርሜሽን እንቅስቃሴዎች መካከል ይጠቀሳሉ፡፡ [2]

ተጓዳኝ እድሎች

አገልግሎት ሰጪ የሆኑ የመንግስት ተቋማት አሰራራቸውን ዲጂታላይዝ በማድረግ እና ኢንተርኔትን መሰረት ያደረገ የመንግስት (e-government) አሰራር ስርዓት ተግባራዊ በማድረጋቸው በወረቀት ላይ የተመሰረቱ የስራ ፍሰቶች ወደ ዲጂታል ማህደሮች መቀየር ፣ አገልግሎቶች በተጨማሪ በበይነመረብ መድረኮች መስጠት የሚችሉበትን አቅም ይፈጥርላቸዋል፡፡ ይህም የሀገር ውስጥ የሶፍትዌር ልማት በከፍተኛ ሁኔታ እንዲያድግ ከፍተኛ ሚና ይጫወታል፡፡ ከዚህ በተጓዳኝ የኢንኩቤሽን ማዕከላት፣ የስታርት አፕ ፐሮግራሞች፣ የስታርት ሃፕ ፈንዶች እና የኢኖቬሽን ከባቢ በከፍተኛ ሁኔታ እንዲያድግ እና እንዲጎለብት ያደርጋል፡፡ [3]

የዲጂታል ክፍያው የኢ-ኮሜርስ ዘርፉን በሀገር አቀፍ ደረጃ በማስተዋወቅ እና በማስፋፋት ረገድ የማይተካ ሚና ይኖረዋል፡፡ ለሀገራዊ የኢኮኖሚ እድገቱ ቅድሚያ የሚሰጣቸው እንደ ግብርና እና ቱሪዝም ያሉ ዘርፎች ከፍተኛ ድጋፍ ያገኛሉ፡፡

እነዚህን ሁሉ የዲጂታል ለውጦች ተከትሎ የድርጅት ሃርድዌር፣ ሶፍትዌሮች እና ኢንፎርሜሽን ቴክኖሎጂን መሰረት ያደረጉ መፍትሄዎች ፍላጎት በከፍተኛ ሁኔታ ይጨምራል፡፡ በተመሳሳይ መልኩም ለአከባቢው ደንቦች እና ለደንበኛ ባህሪ የሚስማሙ መፍትሄዎች ፍላጎት ይጨምራል፡፡ ዲጂታል ኢኮኖሚው የመረጃ ማከማቻ እና የመከላከያ መገልገያዎች ወይም መሰረተ ልማቶች፣ ንግድ ለንግድ (B2B) መፍትሄዎችን ፣ የጥራት ማረጋገጫ ስርዓቶችን ወዘተ ይፈልጋል፡፡

ምክረ ሀሳባች

1.   በጀት መመደብ፡ እ.ኤ.አ. ሰኔ 5 ቀን 2021 የኢትዮጵያ የህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት በሀገሪቷ ታሪክ ከፍተኛ የሆነው የ2014 በጀት ዓመት ጠቅላላ በጀት 562 ቢሊዮን ብር እንዲሆን አፅድቋል፡፡ ነገር ግን ለዲጂታል ትራንስፎርሜሽን በቀጥታ የተመደበ ገንዘብ ግን የለም፡፡ ለዲጂታል ትራንስፎርሜሽን ግቦችን ለማሳካት አስፈላጊ የሆነ በጀት በአገር ደረጃ መመደብ ያስፈልጋል፡፡ በተመሳሳይ ሁኔታ እያንዳንዱ ተቋም ለዲጂታል ትራንስፎርሜሽን ተግባራት የበጀት መስመር ወይም መደብ ሊኖራቸው ይገባል፡፡ ይህ ለዲጂታል ለውጥ በውጭ ድጋፍ ላይ መተማመንን መቀነስ ያረጋግጣል፡፡

2. የግዢ ስርዓትን ማሻሻል፡ አሁን ያሉት የግዥ ስርዓት መንግስት ለመንግስት(G2G) እንዲሁም በመንግስት እና በንግድ ተቋማት (G2B) መካከል ያለውን ግብይት እያሽመደመደ ይገኛል፡፡ ስለሆነም ተለዋዋጭ፣ ውጤታማ እና ቀልጣፋ አገልግሎቶችን  ከግል ሴክተሮች ለማግኘት የግዢ ስርዓቱ ማሻሻያ ሊደረግበት ይገባል፡፡የተማከለ አሰራር፡ በትላልቅ ብሔራዊ ፕሮግራሞች ላይ ብሔራዊ አቅም በከፍተኛ ሁኔታ መጠናከር ይኖርበታል፡፡ በተጨማሪም ውጤታማ የሆነ ቅንጅታዊ አሰራር እንዲኖር አሰራርን የተማከለ ማድረግ ያስፈልጋል፡፡ ቴክሎጂ እና ኢኖቬሽን ኢንስቲትዩት (TechIN) ትላልቅ የዲጂታል ትራንስፎርሜሽን ፕሮግራሞችን በበላይነት የመቆጣጠር ስልጣን የተሰጠው ተቋም ሲሆን የፕሮጀክቶችን አስፈላጊነት በማረጋገጥ እና ተገቢውን የመተግበሪያ ስነ ዘዴ በመቅረፅ የማስፈፀም ጥሩ አቋም ላይ ይገኛል፡፡ ወደፊት ተቋሙ የበለጠ ማበረታታት ይገባል ፡፡

3.  መልካም ተሞክሮዎችን መቀመር እና ተግባራዊ ማድረግ፡ አሁን ባለው ሁኔታ ዲጂታል ትራንስፎርሜሽንነ እውን ለማድረግ ኢትዮጵያ የተለመዱ የእድገት ደረጃዎችን መከተል አያስፈልጋትም። ኢትዮጵያ በተፈተኑ እና በክፍል ውስጥ የተሻሉ መፍትሄዎችን ለመቀበል ብቻ ሳይሆን በሂደት እና በፕሮጀክት አስተዳደር ዘዴዎች እንኳን በጥንቃቄ መዝለል (leapfrog) ትችላለች ፡፡

4.  ብቁ እና ውጤታማ አመራር፡ ለአፈፃፀም ስኬት  አመራር ቁልፍ ድርሻ ይወስዳል፡፡ ዲጂታል ሴክተር ተሻጋሪ (cross cutting) ጉዳይ እንደመሆኑ መጠን መጠነ ሰፊ የሆነ ትብብርን በባለድርሻ አካላት መካከል ይጠይቃል፡፡  በተለይም በ ኢ-መታወቂያ (eID), ኢ-ሎጂስቲክ(eLogistics), ብሄራዊ የጊግስ መድረክ (National Gigs Platform), ዲጂታል ማፒንግ (Digital Mapping), ቱሪዝም, ዲጂታል ግብይት (Digital Marketing), ወዘተ ውጤታማ መሆን የሚያስችል ቀላጣፋ ውሳኔ እየሰጠ ለቴክኖሎጂ መፍትሔዎች  አዎንታዊ ምላሽ የሚያሳይ ከፍተኛ የመንግስት ባለስልጣን (Czar) ሊኖር ይገባል፡፡ ለምሳሌ : እኤአ በ2009 ዓ.ም የአሜሪካው ኘሬዝዳንት ባራክ ኦባማ ሀገራቸው በሳይበር ሴኩሪቲ ጥቃት ላይ መሆኗን ሲገነዘቡ ጉዳዩን የሚመራ፣ የሚያስተባብርና የሚወስን ግለሰብ (cyber security czar) ሾመዋል። በተያያዘም ስራዉን በቀጣይነት ለመስራት እንዲያስችል የትኩረት አቅጣጫዎች ተቀርፀው ስራውን በቅልጥፍናና ውጤታማ በሆነ መልኩ የሚመራ chief technology officer (CTO) በመሾም ነፃ  የውሳኔ አሠጣጥ መዘርጋት ተችሏል።[4]

5. ለውጥን ማስተዳደር፡ የዲጂታል ትራንስፎርሜሽን ሀሳብን በሀገር አቀፍ ደረጃ ለማስረፅ በጠቅላይ ሚኒስቴር ፅ/ቤት እና በኢኖቬሽን እና ቴክኖሎጂ ሚኒስቴር ከፍተኛ ተግባር ተከናውኗል፡፡ ነገር ግን በተጠቃሚዎች ዘንድ ተቀባይነቱን እና ተፈፃሚነቱን ለማሳደግ በዘርፉ ውጤታማ በሆኑ አካላት የተለያዩ ስትራቴጂካዊ ዘመቻዎች ተቀርፀው ተግባራዊ መደረግ ይኖርባቸዋል፡፡

ማጣቀሻ

[1] Digital transformation spending worldwide 2017-2024, Kimberly Mlitz , Jul 28, 2021

[2] Home-grown Economic Reform Agenda Progress Highlight 2012EC, Federal Democratic Republic of Ethiopia - Ministry of Finance, June 2021

[3] Digital Ethiopia 2025: A Strategy for Ethiopia’s Inclusive Prosperity, Federal Democratic Republic of Ethiopia - Ministry of Innovation and Technology, June 2020

[4] Barack Obama to name a “Chief Technology Officer”, VentureBeat, Matt Marshall, November 13, 2007